Olsztyn - Powstanie zamku i miasta

To kolejny ciekawy temat, już nie tylko z historii miasta, ale i z całego regionu.

Tak jak pisałem we wcześniejszym pości o pochodzeniu nawy "Olszyna", nie pojawia się nagle zamek z dnia na dzień.

Tutaj mamy nawet drobny konflikt sięgający lat. Jedna z hipotez mówi, iż już w roku 1334 powstała tu strażnica, której celem było stawiać odpór litewskim najazdom, dopiero później powstałą formacja murowana będąca dzisiejszym zamkiem. Rolę taka pełniła też strażnica założona w Bartążku. Nawet XVII-wieczny magistrat Olsztyna określał początki miasta na rok 1334. Hipoteza jakkolwiek logiczna, nie ma poparcia w żadnych dokumentach czy badaniach.

Bardziej prawdopodobny był scenariusz gdzie w roku 1346 południowa Warmia zostaje podzielona na kapitualną i biskupią, z główną siedzibą w Lidzbarku Warmińskim.

Obszar ten stanowił Księstwo Warmiński, gdzie władzę absolutną sprawowali biskupi, będący bezpośrednio zależni od stalicy Apostolskiej. Podział taki powstał podczas czasów krzyżackich, gdzie część komornictw podlegała biskupom a część kapitule, a na ich siedziby często wybierano pruskie umocnienia.

Pierwotnie ośrodek administracyjny nowego komornictwa  miał być w okolicy jeziora Bartąg. Ale miejsce okazało się niezbyt dogodne pod względem obronności. Dlatego w roku 1348 na zjeździe dostojników kapituły zapadła decyzja o budowie zamku w zakolu Łyny, które było dogodniejsze dla miasta i zamku.

O pierwotnym umiejscowieniu ośrodka w pobliżu Bartąga ma świadczyć tez nazwa "Stary Olsztyn", która została odrzucona w późniejszym czasie. Informacja o "nowym mieście" pojawia się już w akcie lokacyjnym Kieźlin datowanym na 31.12.1349.

Zamek powstał więc w okresie od 1348r do 1353r kiedy to w akcie lokacyjnym Olsztyna zamek był już gotowy.

Słupy - warownia na szlaku

Słupy - ich znaczenie i zapomniana wieża.

Witajcie

Wieża w Kazimierzu Dolnym

[autor:Olek Remesz , Wikipedia]

Tym razem chciałem się odwołać do pewnej zasady obronności występującej w średniowieczu.

Chodzi mi o wieże obserwacyjne mające też walory obronne. Występowały one na planie koła lub owalu, rzadziej w formie kwadratu czy wielokąta, które tworzyły martwe pola.

  Były to wysokie obiekty, nawet do 50m o bardzo grubych murach (2-3m), dzięki czemu stanowiły ostateczny punkt obrony. W przeciwieństwie do podobnych obiektów, znany m.in. ze starej baśni nie były one stale zamieszkane. Miały one wejście na pewnej wysokości i często dolna część wykorzystywane jako lokalny areszt czy więzienie.

W pewnych rozwiązaniach były one połączone gankiem z domem pana feudalnego. W tego typu rozwiązaniach były one protoplasta późniejszych baszt.

Obiekty takie występowały też często wzdłuż ważnych szlaków komunikacyjnych. Jednym z takich szlaków była droga Jeziorany - Olsztyn.

Właśnie na tej trasie pojawia się miejscowość Słupy, występująca w dokumentach z roku 1374 po nazwą Stolpe, a potem przewijającą się pod nazwami Stołp, Stołpy, Stolpen, a więc sugerującej pochodzenie jej nazwy o takiej wieży. Rzeczywiści przyglądając się mapie i topografii terenu jest to idealne miejsce na taki strategiczny obiekt w tamtejszych realiach średniowiecza. 

Te przypuszczenia potwierdził w XIX wieku badacz pruski porucznik Johann Guise, jeden z pierwszych badaczy pruskich grodzisk. Znalazł on relikty ziemne we wschodniej części wsi, niedaleko drogi z Olsztyna do Barczewka. Inny niemiecki archeolog Hans Crome, również wspomina o tym obiekcie w roku 1941, ale jako nieistniejącym i niemożliwym do ustalenia.

[autor: Robert Klimek, Internet]

Jak się jednak okazuje grudek strażniczy mieścił się we wschodniej części wsi (obok przedszkola). Istniejący nam nasyp o średnicy ok 20m jest prawdopodobnie podstawą istniejącej tam wieży.

Tajemnice lasu miejskiego - Zamkowe wzgórze

Grodzisko Burg-Berg

Witaj

Skoro to czytacie , może udało mi się was zainteresować odrobinę zagadkami skrywanymi w olsztyńskim lesie miejskim.

Poza opisanym w poprzednim poście grodzisku zwanym "Sądyty" , dzięki badaniom Leonharda Fromma z sierpnia 1929, natrafiamy na kolejne grodzisko położone na lewym brzegu Łyny w odległości ok. 1km od ujścia rzeki Wadąg.

Jest ono dokładnie na przeciwległym brzegu w stosunku do wspomnianych Sądyt. Miejsca te w przeszłości połączone były mostem zwanym diabelskim. Jeszcze jakiś czas temu można był zobaczyć samotnie wystające tam pale po tym moście. Grodzisko znajdowało się na cyplu, którego stoki ostro opadały w kierunku rzeki.

Ani teraz ani przed wojną nie udało się ustalić śladów takich fortyfikacji jak fosy czy wały. W przeszłości stała tu wieża widokowa, bo widok z tego miejsca jest rzeczywiście niesamowity. 

Obecnie z tych samych powodów znajduje się leśna altana dla zwiedzających oraz niewielka platforma na skarpie.

Zdjęcie diabelskiego mostu [1930 Teufelbruecke]

   Dzięki badaniom wspomnianego Leonharda Fromma, mamy możliwość dokładniejszej analizy, gdyż na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat wiele śladów naszej historii uległo zatarciu.

Tutaj w załączeniu jego odręczny szkic podczas inwentaryzacji grodziska Burg-Berk w roku 1929.

Olsztyn pochodzenie nazwy

Trochę historii na początek - Nazwa.

Mnie osobiście dopiero kilka lat temu zaintrygowała ta kwestia.

    Wiele osób powiązuje nazwę Olsztyna z miastem o tej samej nazwie pod Częstochową.

Niejednokrotnie też musiałem tłumaczyć, o który Olsztyn chodzi. W przeszłości zdarzali się badacze starający się powiązać nazwę z migracją ludności z rejonów małopolski i południowej Polski na te tereny. Wielu wsiom, rzekom czy górom nadawano wówczas polskie nazwy aby upamiętnić swoje pochodzenie. 

Aczkolwiek w przypadku Olsztyna to nic bardziej mylnego, obecne badania wskazują, iż najprawdopodobniej nazwa wywodzi się o pierwotnej nazwy rzeki Łyny, która przez plemiona pruskie nazywana była Alina (notabene oznaczało to łanię w języku pruskim) a po niemiecki Alle. Tak więc będąc pod władaniem zakonu krzyżackiego powstała nazwa Allenstain, widniejąca na dokumencie lokacyjnym z roku 1353. 

Plemiona pruskie

Olsztyn a prusy i ich plemiona

Witaj, a teraz garść informacji o najdawniejszych mieszkańcach tych terenów. 

Prędzej czy później każdy zacznie się interesować kto i jak żył na tych ziemiach wieki temu.

W tym wpisie chciałby się cofnąć w możliwie głęboką przeszłość tych terenów, jaka udała

się zbadać archeologom i historykom.

Oczywiście będą to Prusowie zamieszkujący te tereny jeszcze od VI wieku przed naszą erą,

byli ludem z grupy językowej zbliżonej do Litwinów i Łotyszy.

Tereny te były bogate w lasy i wodę więc sprzyjały rolnictwu, w którym byli znakomici. Zajmowali się też handlem, w tym morskim, gdzie ze Skandynawii przywozili żelazo i broń, a eksportowali swoje plony rolne. Często spoglądając wstecz, myślimy o tych plemionach jako dzikusach tymczasem była to całkiem nieźle zorganizowana społeczność.

A jeśli już jesteśmy przy społeczności to kolejna garść ciekawostek, statusy społeczne wyznaczała własność posiadanych ziem. Ale gdy granice zostawały najechane przez obcych, wszyscy mężczyźni chwytali za broń przekształcając się w sprawnie zorganizowane wojsko. Jako, że byli ludem zdecentralizowanym, gdzie nawet wsie były rzadkością, preferowali wojnę podjazdową.

Z ciekawostek warto też zaznaczyć iż popularne było wielożeństwo, a majątek był dziedziczony tylko przez synów (to akurat zostało niezmienne przez wieki :-).

Tajemnice lasu miejskiego

Czy kiedyś zastanawialiście się co kryją nasze lasy?

Nie tylko w krajobrazie miejskim, nazwach okolicznych miejscowości czy rzek możemy znaleźć ślady historii. Urokliwy las miejski również skrywa kilka tajemnic.

Jedną z nich są prawie już niewidoczne ślady osady o nazwie "Sądyty". Było to grodzisko położone w zakolu Łyny nad stromymi jej brzegami, w odległości ok. 800m od jej ujścia rzeki Wadąg.

Pojawia się ona na mapie kartografa Caspara Hennenbergera Prussiae z roku 1576 pod nazwą Sanditten, z adnotacją "Góra, na której dawno temu stał zamek". Grodzisko pojawia się też na późniejszych mapach dotyczących Prus.